تازه سرليکونه
د (اسلام او ساينس) نورې ليکنې
تازه سرليکونه
بېلابېلې ليکنې
د علم فلک اغاز او ارتقا !
  تعلیم الاسلام ویب پاڼه
 
  0

مفتي احسان الله / تعلیم الاسلام ویب پاڼه

 

کله چې انسان پرزمکه میشت سو ، تر هر څه وړاندي له یو منظم او مرتب فلکي نظام سره مخ سو ، د لمر سپږمۍ سیارو او ستورو له حرکاتو او ګردش سره اشنا سو ، همیشه به لمر سهار مالي د شرق له خوا راخوت ، له دې سره به ورځ هم پیلېده ، او ماښام به د غرب پر اوفق لوېدی ، ورسره به شپه پیل سوه ، دا لمر و ، چې د شپي او ورځي تر منځ يي بیلوالی راووست ، په شپه کي به انسان ډیری ستوري او سیارې لېدلې ، سپږمۍ به په مختلفو شکلونو : کله نرمه کله تربیع او که هم پوره ورته ښکارېدله ، بالآخر انسان فکر ته اړ سو ، چې دا منظم نظام د څه لپاره ، او په کوم شکل روان دوان او چا پیدا کړی دی ؟


د دې فکر نتیجه وه ، چې د انسان په ژوندانه کي یو انقلاب راغلی ، شپه او ورځ ، د سفر او حضر حالات ،  د موسم یخوالی- ګرموالی او د زراعت هغه فصلونه يي وپېږندل ، چې د انسان په ژوندانه کي ورته تر هر څه ړومبۍ اړتیا وه .
 


 

تر هر چا اول مصریانو دا خبره ثابته کړه ، چې په یو کال له ۳۶۵ ورځو جوړ دی ، ځینو تاریخ پوهانو ویلي ، چې ۲۵۰۰ کاله وړاندي تر میلاد ، مصریانو دا خبره کړې وه .


د قدیمي زماني اروپایانو بیا د ستورو د حرکاتو د معلومولو لپاره ډیر څه وکړل ، ورسره يي د ریاضي او هندسې نظریه هم وړاندي کړه ، له ډیرو درنو او لویو - لویو ډبرو یې ، لويي لويي رصدګاوي جوړي کړي .


بابلیانو او په ټوله کي د شرق اوسط اوسېدونکو د لمر او سپږمۍ حرکات په ډیر دقت سره وڅارل ، د هر یوه يې ورځنی د غروب او طلوع ځای تعین کړ ، له دې سره يې د خسوف په باره کې هم نظریه وړاندي کړه ، ورځ او شپه يې پر څلیرویښت ساعتو تقسیم کړه .


له دېنه وروسته ارسطو ( ۳۸۴-۳۲۲ ق.م ) د افلاطون مشهور شاکر لا نور زیات کار وکړ ، نړۍ ته يې یو داسي نظریه او فکر وړاندي کړ ، چې ستوري او لېري لېري سیارې په خپله مکمله دائره کي حرکت کوي ، که څه هم دا نظریه د بابلیانو او مصریانو له هغه نظريي سره برابره نه وه ، کومه چې اغریق له تاریخي ارشیفونه نقل کړي وه ، د اغریق نظریه دا وه چې زمکه د کون مرکز دی .


له دې سره ارسطو دا وړاندیز هم وکړ چې په دې نظریه کي باید لا زیات پراخوالی راسي ، په دې فکر کې د وسعت توان هلته پیدا سو ، چې بطلیموس په دوهمه میلادي پیړۍ کې ، نړۍ ته خپل مشهور کتاب "المجسطي" وړاندي کړ .
خو له دې سره بیا هم، په تور دور کي ، د مسیحي ثقافت پیروان په هغه څه ډیر نه پوهېدل ، کوم چې اغریق وړاندي کړي و ، نو ځکه دا ویل بې ځایه نه دي، چې په منځني دور ( قرون وسطی ) کې د اروپایانو فکر بېخي محدود و .


توما الاکویني (Tommaso d'Aquino) (1225 -1274) بیا د ارسطو له فکره څخه  نور مزید کار واخیست ، او د هغه نظریه يې لا فراخي ورکړه ، كه څه هم دا نظریه د بطلیموس د نظريې خلاف وه ، خو بیا هم تر شپاړسمي او اولسمي پیړۍ پوري پر غربي فکر حاوي وه .


د بطلیموس نظریه هم تر یو حده تامه او پوره وه ، نو ځکه د یو واحد نظام پر ځای په نړۍ کې اغریقي او بطلیموسي نظریه خوره وه .


د بطلیموس نظریه دا وه چي زمکه د عالم (کون) مرکز دی، لمر، سپږمۍ. ستوري او سیارې د زمکي شاوخوا حرکت کوي ، او زمکه د خپل ځان پر مرکز یا محور راڅرخي ، زمکه دا دوره په ورځ کي یو ځل پوره کوي ، په نتیجه کي يي ورځ او شپه وجود مومي .


اسلامي فلک پوهان
بطلیموس د یونان یو مشهور فلک پوه عالم و ، د میلاد په دوهمه پيړۍ کې يې زندګي کوله ، د علم فلک پر موضوع يې ، تر ټولو اول د ( المجسطي ) په نامه کتاب ولیکی ، د عباسي خلافت په ړومبۍ پېړۍ کې ، د هجرت نه ۱۰۰ کاله وروسته ، دا کتاب عربي ژبي ته وژباړل سو .


متقدمینو فلک پوهانو د بطلیموس د نظريي پیروي کوله ، تر دې پوري ، چې د اندلس مشهور عالم امام ابو اسحاق ابراهیم بن یحيي الزرقالي ( المتوفی: ۴۷۹هـ = ۱۰۸۹م ) د دې نظريې مخالفت وکړ ، او ویل يې ، چې لمر د کون (عالم یا Cosmos) مرکز دی او زمکه د لمر شاوخوا حرکت کوي ، سپږمۍ بیا پر زمکه را ګرزي ، خو په خلکو کې د بطلیموس نظریه ډیره مشهوره او راسخه وه ، نو ځکه د زرقالي نظریې زیات شهرت ونه موند .

 

 

له دې وروسته وتلي عالم ابو الحسن علاء الدین الانصاري چې په ابن شاطر ( ۷۷۷هـ = ۱۳۷۵م ) سره مشهور و ، هم د زرقالي د نظريې تاید وکړ ، قوي او مضبوط دلایل يې ورباندي وړاندي کړل ، خو بیا هم کله چي د خلکو په اذهانو کې د بطلیموس نظريه ډیره راسخ وه ، نو د زرقالي نظریه دومره مشهوره نه سوه ، د بطلیموس نظریه تقریبا تر څورلسمي میلادي پیړۍ پوري هم د کار وړ پاتي او معمول بها وه .


ابن شاطر د دمشق اوسېدونکی و ، د لمنځو د وختو د تعین لپاره يې ، تر کوبرنیکوس دوه پيړۍ وړاندي د شمسي نظام ساعت اجاد کړ ، او په (الوسیط) نامه سره يې ونوماوی .


کله چي کوبرنیکوس ( Nicolaus Copernicus) ( 949هـ = 1543م ) د زرقالي د نظريې تاید وکړ ، له دې سره دا نظریه ډیره مشهوره سوه ، او په جدیده نظریه سره وپیږندله سوه ، دا نظریه په (کوبرنیکي انقلاب) سره هم یادیږي ، هغه په خپل کتاب کې په دې اعتراف کړی ، چې ده د زرقالي د نظریې پیرويې کړې ، د زرقالي نظریه دا وه چي ویل به يي: لمر د ټولي لمریز غونډاري مرکز دی ، موږ او زموږ زمکه ، د ټولو سیارو سره د لمر شاوخوا حرکت کوي .


د اټالیا د مشهور فکلدان غالیلیو ( Galileo Galilei) ( 1051هـ =  1642م ) د راتګ سره دا نظریه لا نوره مشهوره او مضبوطه سوه ، غالیلیو هغه څوک دی چې په ۱۶۱۰م کې يې په ړومبي ځل په ډیر عالي کیفت سره دوربین (Telescope) اجاد کړ ، ( که څه هم په ۱۶۰۸م کال کې د اول ځل لپاره هانز لیبرشی (Hans Lippershey ) دوربین اجاد کړی و ) خو د غالیلیو هغه د ښه کیفت په وجه مشهور و .


دا نظریه د نني عصر د علماو د مشاهداتو او افکارو بنیاد دی ، تر اوسه هیچا هم څه شک او شبهه نه په کي کړې ، د ترجربو او په علمي مراکزو کې د همدې نظرې مطابق نظام رائج دی .

تبصره
يو نوم خامخا وليکئ.دغه نوم تر ٤٠ تورو زيات دى.
برېښناليک خامخا وليکئ.دغه برېښناليک تر ٤٠ تورو زيات دى.دغه برېښناليک باوري نه دى!.
متن خامخا وليکئ.متن تر وروستي بريده رسېدلى دئ.

  که نه لوستل کېږي دلته کليک وکړئ.  

سرته